Rodzaje wad stóp u dzieci i dorosłych

Stopy pełnią wiele istotnych funkcji, m.in. stabilizują ciało w pozycji pozycji wyprostowanej, umożliwiają chód, amortyzują przeciążenia. Narażone są przy tym na różnego typu deformacje, którym sprzyjają rozmaite wrodzone uwarunkowania. Wszelkie nieprawidłowości w obrębie anatomii stóp czy fizjologii ich pracy są niekorzystne dla zdrowia. Stanowią nie tylko przyczynę miejscowych dolegliwości, ale i takich problemów, jak wady postawy, zwyrodnienia stawów, a nawet bóle głowy. Dlatego wady stóp należy leczyć, a przede wszystkim – w porę zdiagnozować.

Przyczyny wady stopy u dzieci i dorosłych

Wady stóp często uwarunkowane są genetycznie. Niektóre widoczne są już w chwili narodzin, inne rozwijają się w późniejszym okresie życia. Przykładowo, niedostateczna stabilizacja torebkowo-więzadłowa, która może być cechą wrodzoną, z biegiem lat staje się powodem powstawania palucha koślawego, potocznie nazywanego haluksem.

Do większości deformacji nabytych dochodzi na skutek dysproporcji pomiędzy wytrzymałością mięśni i aparatu więzadłowo-torebkowego a ich obciążeniem. Jest to główna przyczyna wady stóp u dzieci, u których rozwój masy i siły mięśniowej często postępuje wolniej niż wzrost kości. Problem ten mogą pogłębiać błędy popełniane na etapie intensywnego rozwoju, np. zbyt wczesna pionizacja niemowlęcia.

Zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, czynnikami, które przyczyniają się do rozwoju wad stóp, są:

• niedostatek aktywności fizycznej,
• nadwaga i otyłość,
• źle dobrane obuwie (buty zbyt wąskie, na wysokich obcasach itd.),
• noszenie zbyt obcisłych skarpet lub rajstop,
• długie przebywanie w pozycji stojącej (np. w związku z wykonywaną pracą),
• długotrwałe unieruchomienie.

Do deformacji stóp może dojść także w przebiegu niektórych chorób, takich jak dystrofia mięśniowa, schorzenia neurologiczne, choroby zwyrodnieniowe stawów czy zaburzenia krążenia w obrębie kończyn dolnych.

Najczęstsze wady wrodzone stóp

Istnieją różne klasyfikacje wad stóp. Najczęściej dzieli się je na wady wrodzone i nabyte, choć nie jest to jednoznaczny podział – część z deformacji można przypisać do obu grup. Aby zrozumieć specyfikę poszczególnych wad, warto wiedzieć, co oznacza stopa koślawa, a co szpotawa. O koślawości mówi się wówczas, gdy stopa opiera się o podłoże wewnętrzną krawędzią (nadmiernie pronuje). Stopa szpotawa jest jej odwrotnością – stopa dotyka podłoża krawędź zewnętrzną (nadmiernie supinuje).

Stopa płasko-koślawa

Stopa płasko-koślawa to obniżenie podłużnych łuków stopy połączone z odchyleniem pięty w nadmiernej pronacji. Wada ta często łączy się z koślawością kolan. Początkowo nie wywołuje żadnych dolegliwości, ale z biegiem czasu powoduje zmiany zwyrodnieniowe i powiązane z nimi  dolegliwości bólowe. Stopa płasko-koślawa bywa wadą wrodzoną, ale często też wykształca się z jako nabyta forma płaskostopia.  

Stopa końsko-szpotawa

Stopa końsko-szpotawa to znacznie poważniejsze i bardziej złożone zniekształcenie. Dochodzi w nim do nadmiernego wydrążenia łuku podłużnego, silnego zgięcia podeszwowego, odchylenia w nadmiernej supinacji. Przodostopie ustawione jest w przywiedzeniu. Stopa końsko-szpotawa to często spotykana wada u noworodków. Stosunkowo łatwo ją skorygować, ale nieleczona skutkuje niepełnosprawnością i silnymi dolegliwościami.

Stopa wydrążona

Stopa wydrążona oznacza nadmierne wysklepienie łuku podłużno-bocznego i jego skrócenie. Wysokiemu podbiciu towarzyszy zwykle szponiaste ustawienie palców. Istnieje kilka wariantów tej wady, w zależności od umiejscowienia dominującego wydrążenia. W każdym przypadku stopa wydrążona ma niską zdolność pochłaniania wstrząsów, co może prowadzić nie tylko do dolegliwości bólowych, ale też do urazów przeciążeniowych.

Najczęstsze nabyte wady stóp

Jedną z najczęściej spotykanych nabytych wad jest płaskostopie, które polega na obniżeniu się fizjologicznych sklepień. Istnieją dwa typy takiej deformacji:

• płaskostopie podłużne (obniżenie łuku podłużnego), w którym pozbawiona wyprofilowania stopa traci swoje zdolności amortyzacyjne, co wpływa negatywnie na cały aparat ruchu,
• płaskostopie poprzeczne (obniżenie łuku poprzecznego), które powoduje nadmierne poszerzenie i przeciążenie przodostopia, co skutkuje dolegliwościami bólowymi, powstawaniem odcisków i modzeli, ale też deformacjami takimi, jak paluch koślawy.

Rozmaite deformacje palców to inne z najczęstszych nabytych wad stóp. Należą do nich nie tylko paluchy koślawe, ale też paluch sztywny, palce młotkowate czy szponiaste. Wymienione wady często ze sobą współistnieją. Prowadzą do zmian zwyrodnieniowo-zapalnych, powodują ból podczas chodzenia, a często także w spoczynku. W tyłostopiu podobne dolegliwości wywołuje ostroga piętowa – wyrośl kostna na guzie piętowym od strony podeszwowej, powstająca w efekcie przewlekłego stanu zapalnego.

Leczenie i profilaktyka wad stóp

Wady stóp można, a nawet należy leczyć. Charakter postępowania zależy od wielu czynników. W przypadku zaawansowanych zmian jedynym rozwiązaniem często okazuje się zabieg chirurgiczny. Jeśli jednak deformacje nie są jeszcze daleko posunięte albo dotyczą bardziej podatnych na terapię (bo znajdujących się w okresie rozwoju) dzieci, dobre rezultaty przynoszą ćwiczenia ukierunkowane na poprawę warunków anatomicznych czy zabiegi fizykoterapeutyczne. Nieodłączną formą leczenia, a zarazem profilaktyki wad stóp powinno być noszenie indywidualnie dobranych wkładek ortopedycznych, które wymuszają prawidłowe ustawienie stopy w bucie.