Aktualności

Niedokrwienie kończyn dolnych – jak się objawia i jakie może mieć konsekwencje?

Niedokrwienie kończyn dolnych to stan, w którym przepływ krwi przez tętnice doprowadzające krew od serca do nóg jest upośledzony, co powoduje niedotlenienie i niedożywienie tkanek. Zarówno ostre, jak i przewlekłe niedokrwienie nogi może prowadzić nawet do martwicy, która jest wskazaniem do amputacji.

Przyczyny niedokrwienia kończyn dolnych

Najczęstszą przyczyną niedokrwienia kończyn dolnych jest miażdżyca – choroba, w której przebiegu zwężenie światła tętnic spowodowane jest gromadzeniem się w ich ścianach tzw. „złego” cholesterolu. Czynnikami ryzyka rozwoju takiej patologii w obrębie kończyn dolnych są:

• zmiany miażdżycowe w innych naczyniach, np. tętnicach szyjnych, wieńcowych,
• hipercholesterolemia (stale podwyższone stężenie cholesterolu we krwi),
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• otyłość,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• palenie tytoniu,
• podeszły wiek.

Do innych niż miażdżyca przyczyn niedokrwienia kończyn dolnych należą m.in. choroba Bürgera, zatory obwodowe, tętniaki, torbiele, nowotwory w obrębie naczyń tętniczych, a także ich urazy mechaniczne.

Jak rozwija się choroba niedokrwienna nóg?

Istotą choroby niedokrwiennej kończyn dolnych jest zwężenie tętnic – zazwyczaj udowych lub podkolanowych, rzadziej – biodrowych. Lokalizacja zmian nie pozostaje bez wpływu na przebieg choroby – objawy niedrożności tętnicy biodrowej są bardziej dotkliwe i niebezpieczne niż w przypadku np. tętnicy piszczelowej (gałęzi tętnicy podkolanowej), ponieważ większy jest obszar niedokrwienia.

Pierwsze objawy niedokrwienia pojawiają się wówczas, gdy średnice tętnic zostają zwężone o ponad połowę. Wcześniej chory może nie odczuwać żadnych dolegliwości, bo za sprawą tzw. krążenia obocznego, które rozwija się w przebiegu przewlekłego niedokrwienia, do tkanek dociera dostateczna ilość tlenu i substancji odżywczych. Możliwości kompensacyjne organizmu są jednak ograniczone, więc symptomy choroby stają się coraz wyraźniejsze w miarę jej postępu.

Jakie są objawy niedokrwienia nóg?

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest chromanie przestankowe, czyli ból nóg (głównie – w okolicy łydek, choć objawem niedrożności tętnicy biodrowej może być ból uda lub pośladka), który pojawia się w czasie chodzenia i ustępuje samoistnie po chwili odpoczynku. Nasilenie tej dolegliwości zależy od stopnia zaawansowania zmian. Początkowo występuje tylko przy intensywnym wysiłku, kiedy wzrasta zapotrzebowanie tkanek na substancje dostarczane przez krew. W miarę postępu choroby ból utrzymuje się także w spoczynku.

Niedokrwieniu towarzyszą też inne symptomy, takie jak skurcze, mrowienie i drętwienie kończyn, marznięcie stóp czy uczucie sztywności mięśni. Z czasem dołączają do nich objawy skórne – od takich, jak sinienie nóg, przez suchą, pozbawioną owłosienia skórę, po bolesne, niegojące się rany, które mogą stać się przyczyną martwicy tkanek.

Choroba niedokrwienna a ostre niedokrwienie kończyn dolnych

Szczególnie niebezpiecznym stanem jest ostre niedokrwienie nogi spowodowane całkowitym zamknięciem światła naczynia i zablokowaniem przepływu krwi w tętnicy. Może to nastąpić w przebiegu choroby przewlekłej (najczęściej w wyniku zatoru spowodowanego oderwaniem się fragmentu blaszki miażdżycowej) lub na skutek urazu. Wówczas w bardzo krótkim czasie dochodzi do obumierania tkanek – już po kilkunastu minutach mogą wystąpić nieodwracalne uszkodzenia nerwów, po kilku godzinach zaczynają obumierać niedotlenione mięśnie, a po 12-14 godzinach stają się widoczne zmiany martwicze na skórze.

Ostre niedokrwienie kończyny dolnej grozi jej amputacją, a nawet śmiercią chorego. Dlatego o ile przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych rozwija się powoli i można leczyć je w trybie planowym, przy nagłym wystąpieniu takich objawów, jak silny ból, który nie ustępuje w spoczynku czy zasinienie w obrębie palców stopy, należy niezwłocznie zgłosić się na szpitalny oddział ratunkowy lub wezwać pogotowie. Szybka interwencja pozwala na przywrócenie przepływu krwi w kończynie, a także zachowanie jej czucia i ruchomości.

Jakie są możliwości leczenia niedokrwienia kończyn dolnych?

Ponieważ niedokrwienie nóg początkowo nie wywołuje jednoznacznych objawów, osoby z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania powinny pozostawać pod stałą opieką angiologa i regularnie wykonywać badania profilaktyczne. Profilaktyka choroby niedokrwiennej kończyn dolnych obejmuje także:

• trening marszowy (łagodzi dolegliwości, poprawia ukrwienie tkanek, zwiększa wydolność fizyczną) zgodny z indywidualnie opracowanym planem,
• zaprzestanie palenia tytoniu,
• wdrożenie odpowiedniej diety (m.in. sprzyjającej prawidłowej gospodarce lipidowej i obniżeniu ciśnienia tętniczego),
• leczenie schorzeń współistniejących (np. cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca).

Niedokrwienie kończyn dolnych można leczyć farmakologicznie. Najczęściej stosuje się leki:

• przeciwzakrzepowe (np. z kwasem acetylosalicylowym)
• obniżające stężenie cholesterolu we krwi (statyny),
• poprawiające przepływ krwi przez naczynia.

Farmakoterapię przy chorobie niedokrwiennej kończyn stosuje się długoterminowo. Jeśli nie przynosi satysfakcjonujących wyników, zwykle wskazane jest leczenie zabiegowe. 

Istnieje kilka metod operacyjnego leczenia niedrożności tętnicy udowej czy piszczelowej:

• angioplastyka – mało inwazyjny zabieg polegający na wprowadzeniu do tętnicy (przez niewielkie nacięcie) specjalnego cewnika, który pozwala na poszerzenie światła naczynia i umieszczenie w nim stentu stabilizującego miejsce zwężenia,
• pomostowanie naczyniowe – chirurgiczne wytworzenie tzw. bypassu, który umożliwia swobodny przepływ krwi w tętnicy z pominięciem jej zwężenia,
• endarterektomia – operacyjne usunięcie blaszek miażdżycowych ze światła naczynia.

Odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie nie zawsze pozwala na wycofanie istniejących już zmian, ale może zahamować postęp choroby i złagodzić lub nawet całkowicie znieść jej objawy. 

Kiedy niedokrwienie kończyn dolnych kończy się amputacją?

Mniej niż 0,05% przypadków przewlekłej choroby niedokrwiennej kończyn dolnych kończy się amputacją. Jest ona za to konieczna aż u 30% pacjentów z objawami ostrego niedokrwienia. Odjęcie kończyny w takim stanie to najczęstszy powód amputacji nóg. Wykonuje się ją u chorych z rozległą martwicą, która stanowi zagrożenie dla życia, a także u tych osób, które w wyniku zaawansowanych zmian są niezdolne do chodzenia.

Choć amputacja to rozwiązanie ostateczne, uwalnia chorego od bólu i przedłuża mu życie. Odpowiednio dobrana  proteza kończyny dolnej i szybko wdrożona, wielokierunkowa rehabilitacja po zabiegu mogą zapewnić pacjentowi mobilność i samodzielność pomimo niepełnosprawności.

Rokowanie po amputacji kończyny zależy od wielu czynników – ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego zaangażowania w proces leczenia i rehabilitacji, wsparcia, jakie przy tym otrzyma. Należy jednak pamiętać, że ostre niedokrwienie kończyn występuje zazwyczaj w przebiegu poważnych chorób i to one często są przyczyną zgonów w ciągu kilku lat od wystąpienia takiego incydentu.