Aktualności

Stopa cukrzycowa a amputacja – kiedy jest konieczna?

Stopa cukrzycowa to jedno z najpoważniejszych powikłań długoletniej, często niewłaściwie leczonej cukrzycy. Dotyka około 10% osób cierpiących na tę chorobę cywilizacyjną. W przypadku braku odpowiedniej pielęgnacji i leczenia stopy cukrzycowej amputacja martwiczych tkanek może okazać się zabiegiem ratującym życie. Każdego roku na świecie wykonuje się go u ponad miliona pacjentów zmagających się z zaawansowaną cukrzycą.

Jak dochodzi do rozwoju stopy cukrzycowej?

Stopy są dystalnymi częściami ciała, czyli najbardziej podatnymi na niedokrwienie. Jednocześnie są narażone na duże obciążenia ze względu funkcję, jaką pełnią. Te czynniki sprawiają, że stóp najmocniej dotyczą patologie, do jakich dochodzi w związku z utrzymującym się przewlekle wysokim poziomem glukozy we krwi.

Cukrzyca utrudnia prawidłowe krążenie, co sprawia, że u chorego stopy są przewlekle niedotlenione i niedożywione. Stają się przez to bardziej podatne na infekcje i urazy. Niedokrwienie kończyn sprzyja też rozwojowi neuropatii cukrzycowej, czyli uszkodzeniom czuciowych włókien nerwowych.

Bezpośrednią przyczyną choroby jest zwykle właśnie upośledzenie odczuwania dotyku, temperatury oraz wibracji. Chory nie rejestruje bólu czy dyskomfortu, który w normalnych warunkach jest sygnałem do usunięcia powodującego dolegliwości bodźca, np. zbyt ciasnego obuwia. W efekcie w obrębie stóp przewlekle toczy się stan zapalny, który mogą pogłębiać różne czynniki – od niedostatecznej higieny, po współwystępujące choroby.

Pierwsze objawy stopy cukrzycowej

To, jak objawia się stopa cukrzycowa, zależy od etiologii choroby. Wyróżnia się jej trzy postacie: niedokrwienną, neuropatyczną i mieszaną.

Zespół neuropatycznej stopy cukrzycowej jest rezultatem wspomnianych zaburzeń czucia. W wyniku urazów (np. otarć, odmrożeń) na stopach początkowo pojawiają się odciski, modzele, drobne rany. Problem pogłębia spowodowany uszkodzeniami układu nerwowego zanik potliwości stóp. Przesuszona skóra nie odgrywa roli bariery ochronnej przed działaniem patogenów. Pacjent nie odczuwa bólu, więc często lekceważy objawy stopy cukrzycowej. Konsekwencją są przewlekłe infekcje i trudno gojące się rany.

Stopa cukrzycowa niedokrwienna powstaje na skutek towarzyszących cukrzycy zmianom miażdżycowym w obszarze stopy i podudzia. Początkowo objawia się przesuszeniem i zanikiem owłosienia skóry podudzia, osłabieniem mięśni, pękaniem pięt, sinieniem palców. Z czasem pacjent zaczyna odczuwać parestezje (drętwienie, mrowienie, pieczenie stóp) i dolegliwości bólowe – przy chodzeniu i w spoczynku. Przewlekłe niedożywienie i niedotlenienie stóp sprzyja rozwojowi infekcji i owrzodzeń.

Najczęstszą postacią choroby jest zespół mieszany stopy cukrzycowej łączący w sobie cechy obu wyżej opisanych typów.

Jak wygląda stopa cukrzycowa?

Stopa cukrzycowa skutkuje postępującą destrukcją tkanek (skóry, kości, więzadeł, stawów, mięśni) – od ich deformacji, po martwicę. Typowe objawy powikłania stopy cukrzycowej to zanik mięśni, ścieńczenie skóry. Palce stają się młoteczkowate, podbicie wysoko wysklepione, na piętach pojawiają się silne zrogowacenia. Stopa może być obrzęknięta, nadmiernie ucieplona lub – przy postaci niedokrwiennej – zimna. Z łatwością dochodzi do jej zwichnięć i złamań. Z czasem w obrębie jej tkanek tworzą się ogniska martwicy, co jest najczęstszym wskazaniem do amputacji.

Jak uniknąć amputacji przy stopie cukrzycowej?

Amputacji przy stopie cukrzycowej można uniknąć, wdrażając jak najwcześniej odpowiednie leczenie. Postępowanie takie obejmuje:

• wyregulowanie poziomu cukru we krwi (leczenie hiperglikemii),
• normalizację ciśnienia tętniczego,
• poprawę krążenia krwi w kończynach (może oznaczać leczenie farmakologiczne lub operacyjne),
• odbarczenie tkanek miękkich (np. poprzez zastosowanie obuwia ortopedycznego) w przypadku ucisku spowodowanego zniekształceniami stopy,
• miejscowe leczenie ran i owrzodzeń (farmakologiczne lub chirurgiczne),
• zmianę nawyków pacjenta sprzyjających rozwojowi choroby.

W procesie leczenia niezbędne jest zaangażowanie pacjenta, który musi wiedzieć, jak dbać o stopę cukrzycową na co dzień i regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do zajmujących się nim specjalistów.

Kiedy amputacja przy stopie cukrzycowej jest nieunikniona?

Amputacje z powodu cukrzycy wykonuje się w ostateczności, w celu zahamowania postępu zagrażających życiu pacjenta zmian. Podstawowymi wskazaniami do zabiegu są:

• rozszerzająca się infekcja, która nie poddaje się leczeniu,
• krytyczne niedokrwienie stopy, bez możliwości przywrócenia krążenia,
• niemożliwy do opanowania ból występujący w spoczynku,
• martwica tkanek.

Amputacja polega najczęściej na usunięciu zmienionych nieodwracalnie obszarów do granicy żywej tkanki. Rozległość zabiegu uzależniona jest więc od obszaru i nasilenia zmian.

Najczęściej wykonywanym zabiegiem przy stopie cukrzycowej jest amputacja palca, ponieważ martwica postępuje zwykle właśnie od dystalnej części stopy. Czasami jednak konieczna jest amputacja wszystkich palców wraz z częścią śródstopia albo całej stopy.

Amputacja przy stopie cukrzycowej może podnieść jakość funkcjonowania pacjenta i zahamować rozwój patologii, co jednak nie oznacza całkowitego wyleczenia. Zabieg nie stanowi leczenia przyczynowego. Obarczony jest przy tym znacznym ryzykiem powikłań. Podstawą w walce z chorobą powinna być zatem odpowiednia profilaktyka.

Profilaktyka stopy cukrzycowej

Diabetycy powinni ściśle przestrzegać zaleceń specjalisty dotyczących leczenia choroby podstawowej – zażywać leki, kontrolować poziom glikemii, utrzymywać odpowiednią dietę i prawidłową masę ciała. Niezwykle istotnym czynnikiem profilaktyki stopy cukrzycowej (i innych powikłań cukrzycy) jest także zmiana stylu życia, która może oznaczać zwiększenie aktywności fizycznej czy odstawienie używek.

Kluczowym elementem profilaktyki stopy cukrzycowej jest umiejętna pielęgnacja stóp, która oznacza nie tylko ich codzienną higienę i okresowe zabiegi, ale też właściwy dobór odzieży i obuwia, unikanie sytuacji (np. chodzenia boso), w których stopy są narażone na uszkodzenia. Takie procedury, jak usuwanie modzeli i zrogowaciałego naskórka (a przy braku wprawy – nawet obcinanie paznokci), należy przeprowadzać w gabinecie podologicznym.

Chorzy na cukrzycę powinni regularnie (przynajmniej raz w roku) przechodzić badania stóp. Przy wczesnym zdiagnozowaniu stopy cukrzycowej można uniknąć jej powikłań. Do amputacji dochodzi tylko u kilkunastu procent chorych, którzy w porę podjęli leczenie.