Aktualności

Na czym polega rehabilitacja po amputacji kończyny?

Amputacja kończyny to traumatyczne przeżycie, wpływające zarówno na funkcjonowanie organizmu, jak i psychikę. Dlatego powrót do normalnej aktywności jest bardzo złożonym procesem, który powinien obejmować m.in. przygotowanie do protezowania i psychoterapię. Niezwykle ważnym elementem w tym procesie jest rehabilitacja, która dotyczy nie tylko amputowanej kończyny, ale i całego ciała.

Pielęgnacja kikuta po zabiegu amputacji 

Tuż po zabiegu Pacjent potrzebuje odpowiedniej opieki personelu medycznego i farmakoterapii. Jednym z kluczowym elementów rehabilitacji po amputacji kończyny jest także odpowiednia pielęgnacja kikuta. Obejmuje ona:

• zmianę opatrunków (w okresie gojenia się rany pooperacyjnej),
• higienę (codzienne mycie kikuta po wygojeniu się rany),
• kompresję (bandażowanie kikuta w celu nadania mu odpowiedniego kształtu),
• hartowanie (wzmacnianie odporności kikuta na działanie czynników zewnętrznych).

Powyższe zabiegi wspomagają proces rekonwalescencji (przeciwdziałają infekcjom, obrzękom, zakrzepicy itp.) i służą przygotowaniu kikuta do protezowania.

Zapobieganie przykurczom kończyny po amputacji

Już od pierwszych dni po zabiegu (o ile nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań) należy stosować tzw. terapię ułożeniową. Kikut – zwłaszcza po amputacjach urazowych – ma bowiem tendencję do ustawiania się w nieprawidłowej pozycji. Może to stać się przyczyną patologicznych przykurczów, które wydłużają czas rekonwalescencji i utrudniają proces zmierzający do zaprotezowania kończyny.  

Kikut powinien jak najczęściej znajdować się w pozycji wyprostowanej:

• w stawie kolanowym – przy amputacji na wysokości podudzia,
• w stawie biodrowym – w przypadku amputacji na poziomie uda.

Zapobieganie przykurczom kończyny po amputacji oznacza odpowiednią pozycję w czasie stania, siedzenia i leżenia. Na przykład, po odjęciu kończyny na poziomie podudzia nie należy podkładać wałka pod kolano w trakcie spoczynku. Z kolei po amputacji na poziomie uda wskazane jest spanie na brzuchu z np. woreczkiem z piaskiem ułożonym po zewnętrznej stronie kikuta, co zapobiega jego odwodzeniu na bok. Dodatkowo terapia ułożeniowa ma zapobiegać obrzękom limfatycznym. Dlatego obejmuje np. leżenie na wznak z kończyną lekko uniesioną ku górze.  

Ćwiczenia po amputacji nogi lub ręki

W większości przypadków Pacjent niemal od razu po zabiegu może zacząć wykonywać ćwiczenia służące poprawie ogólnej wydolności i sprawności, wzmocnieniu siły mięśniowej kończyn (zarówno kikuta, jak i zdrowej kończyny, która – co dotyczy zwłaszcza nogi – przenosić będzie większe obciążenia niż przed zabiegiem) i całego ciała, zachowaniu odpowiedniej ruchomości w stawach, redukcji obrzęków i wspomnianych już przykurczów. 

Bezpośrednio po zabiegu Pacjent może (a nawet powinien) wykonywać ćwiczenia oddechowe i przeciwzakrzepowe, a następnie – izometryczne (polegające na kontrolowanym napinaniu i rozluźnianiu wybranych mięśni). Ćwiczenia takie nie wymagają większego wysiłku. Z czasem – w miarę możliwości Pacjenta – rozszerza się ich zakres.

Nie istnieje uniwersalny zestaw ćwiczeń po amputacji nogi czy ręki. Fizjoterapeuta dobiera je pod kątem indywidualnych potrzeb i uwarunkowań, takich jak ogólny stan zdrowia, poziom mobilności, wiek, masa ciała. Rehabilitacja po amputacji kończyny obejmuje przede wszystkim ćwiczenia, które Pacjent jest w stanie samodzielnie wykonać w domu.

Przykładowe ćwiczenia po amputacji na poziomie uda to:

• uciskanie kikutem np. gumowej piłki w leżeniu na wznak,
• unoszenie jednocześnie tułowia, kikuta i zdrowej kończyny w leżeniu na brzuchu z rękami splecionymi na plecach.

Przykładowe ćwiczenia po amputacji na poziomie podudzia to:

• zginanie kikuta w kolanie i opuszczanie go w leżeniu na wznak tak, by kolano znajdowało się na brzegu leżanki,
• odwodzenie (unoszenie kikuta w górę) w leżeniu na boku (po stronie zdrowej kończyny).

Podobne ćwiczenia zaleca się po amputacji kończyny górnej. Niezależnie od miejsca czy poziomu amputacji wykonuje się je w seriach kilkunastu powtórzeń. Można używać do nich różnego typu akcesoriów – piłek, elastycznych taśm, wałków itp. 

Pomoc fizjoterapeuty po amputacji kończyny

Rola fizjoterapeuty w przygotowaniu Pacjenta do zaprotezowania kończyny i usprawnienia pod kątem samodzielnego funkcjonowania nie ogranicza się do opracowania zestawu samodzielnych ćwiczeń. Rehabilitacja po amputacji kończyny obejmuje bowiem także takie elementy, jak:

• ćwiczenia bierne (odpowiedni ruch kikutem wykonuje fizjoterapeuta lub kontrolowane przez niego urządzenie)
• fizykoterapia (oddziaływanie rozmaitymi bodźcami fizycznymi, np. laseroterapia, elektrostymulacja),
• masaże, drenaże limfatyczne,
• mobilizacja blizny, 
• nauka chodu (po amputacji kończyny dolnej).

Jak widać, rehabilitacja po amputacji kończyny to wieloetapowa procedura, która wymaga niemałego zaangażowania ze strony Pacjenta. To niewątpliwie niełatwe zadanie, biorąc pod uwagę osłabienie po zabiegu i złe samopoczucie psychiczne. Niemniej warto zmobilizować się do działania. Odpowiednio wcześnie podjęte postępowanie owocuje szybszym i bardziej efektywnym przystosowaniem się do nowych warunków anatomicznych, a tym samym – umożliwia powrót do samodzielności.