Aktualności

Płaskostopie u dzieci – jak je rozpoznać i jak leczyć?

Płaskostopie to często spotykana deformacja stopy polegająca na jej zbyt słabym wysklepieniu lub jego całkowitym braku. Taka wada może stać się przyczyną wielu dolegliwości i ograniczeń. O ile u osób dorosłych najlepsze efekty przynosi leczenie objawowe, płaskostopie u dzieci można skorygować całkowicie dzięki ćwiczeniom i odpowiednio dobranym wkładkom ortopedycznym.

Czym jest płaskostopie?

Zdrowa stopa ma dwa wysklepienia – podłużne i poprzeczne. Dzięki temu ciężar ciała rozkłada się na trzech punktach – guzie piętowym oraz głowach I i V kości śródstopia. Prawidłowo wysklepiona stopa amortyzuje siły przenoszone podczas stania, chodzenia czy biegania. W ten sposób zabezpiecza kończynę dolną przed powtarzającymi się mikrourazami.

Jeśli dochodzi do obniżenia (lub całkowitego zaniku) jednego lub obu łuków, mówi się o:

• płaskostopiu podłużnym – stopa całą powierzchnią dotyka podłoża, przez co łuk na jej wewnętrznej krawędzi staje się niewidoczny i często dochodzi do nadmiernej pronacji,
• płaskostopiu poprzecznym – do podłoża przylegają wszystkie kości śródstopia, przez co stopa wydaje się szeroka, „rozlana” i traci swoją elastyczność.

Płaskostopie podłużne i poprzeczne często współwystępują ze sobą, zaburzając biomechanikę stóp, a w efekcie – całego układu ruchu.

Do kiedy płaskostopie u dzieci jest zjawiskiem fizjologicznym?

Płaskostopie u dzieci jest normalnym zjawiskiem. Wynika ono z wiotkości więzadeł i niewielkiej siły mięśni, a także z faktu, że po stronie przyśrodkowej podeszwa wypełniona jest podściółką tłuszczową, która chroni delikatne tkanki na zasadzie wkładki ortopedycznej, a przy tym zwiększa powierzchnię nośną stopy.

Sklepienia stóp zaczynają kształtować się wraz z rozwojem umiejętności chodzenia. Około 4-5 roku życia zanika też tłuszczowa podściółka. Do tego czasu można mówić o płaskostopiu fizjologicznym, które u niektórych dzieci może utrzymywać się krócej, a u innych dłużej – w zależności od tego, jak szybko rozwija się młody organizm i zdolności motoryczne. Przyjmuje się, że płaskostopie u siedmiolatka jest wskazaniem do podjęcia leczenia.

Jakie są przyczyny płaskostopia u dzieci?

Płaskostopie u dzieci może utrwalić się (lub rozwinąć z czasem) z kilku przyczyn. Do najczęstszych należą:

• wrodzona skłonność, często wynikająca ze specyfiki tkanki łącznej – z natury słabszych niż u innych dzieci mięśni i więzadeł wspierających łuki stopy, co sprawia, że obniżają się one pod wpływem ciężaru ciała,
• nieodpowiednio dobrane obuwie – buty, które nie zapewniają odpowiedniego wsparcia łukom stóp, nie sprzyjają ich prawidłowemu rozwojowi, a nawet mogą powodować ich deformacje,
• niedostateczna aktywność ruchowa – prowadzi do osłabienia mięśni stóp (często powoduje płaskostopie u nastolatków),
• nadwaga i otyłość – nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie stopy, co – zwłaszcza przy osłabionych mięśniach – może prowadzić do deformacji strukturalnych.

Rzadziej spotykane przyczyny płaskostopia u dzieci to różnego typu schorzenia, np. wrodzone porażenie niektórych mięśni kończyn dolnych albo – bardzo już rzadka w krajach cywilizowanych – krzywica, która prowadzi do  nieprawidłowego uwapnienia, a w efekcie zniekształcenia kości. W każdym przypadku nieprawidłowa praca stóp lub ich niedostateczne lub nadmierne przeciążenie uniemożliwiają ich prawidłowe wysklepienie.

Jak rozpoznać płaskostopie u dziecka?

Charakterystycznym objawem płaskostopia u dziecka jest płaskie, poziome ułożenie stopy na podłożu (zarówno wtedy, gdy stoi, jak i wtedy, gdy chodzi), bez widocznego uniesienia śródstopia od strony przyśrodkowej. By dokładniej zaobserwować to zjawisko, można wykonać test „mokrej stopy” – ocenić wcięcie w odcisku mokrej stopy wykonanym na kartce papieru. Łuki prawidłowo wysklepionej stopy powinny też zaznaczać się wyraźnie, gdy dziecko stoi boso na palcach.

O płaskostopiu u dziecka mogą świadczyć również nieprawidłowy chód (widoczna nadmierna pronacja), trudności z doborem wygodnego obuwia, szybkie zużywania się butów. Nie są to oczywiście miarodajne testy. Płaskostopie u dziecka może orzec jedynie specjalista, po wykonaniu badania fizykalnego i badań obrazowych, np. za pomocą podoskopu lub maty podobarograficznej, a także RTG czy TK.

Wskazaniem do wizyty u ortopedy są także takie zgłaszane przez dziecko objawy, jak zmęczenie stóp czy wręcz dolegliwości bólowe po intensywnej aktywności fizycznej lub długim staniu. Nawracające objawy płaskostopia u dzieci to także bolesne odciski, obrzęki kostek, stany zapalne ścięgien lub stawów stopy, ograniczenie ruchomości w stawach, powstawanie takich deformacji, jak paluchy koślawe czy palce młotkowate. Z czasem deformacje stóp mogą prowadzić do takich dolegliwości, takich jak bóle kręgosłupa czy wady postawy.

Jak leczyć płaskostopie u dziecka?

Najczęściej pierwszym zaleceniem przy stwierdzonym płaskostopiu u dziecka jest konsultacja u specjalisty do spraw wad stóp, który opracuje dla małego pacjenta zindywidualizowane wkładki ortopedyczne. Lepiej nie kupować uniwersalnych wkładek w sklepach medycznych czy aptekach (nie wspominając już o artykułach z niepewnych źródeł, które mogą przynieść więcej szkody niż pożytku), ponieważ każdy pacjent ma nieco inną deformację.

W przypadku dzieci już tylko precyzyjnie dobrane wkładki na płaskostopie mogą w znacznym stopniu skorygować wadę. Wspierają łuk stopy i wspomagają jej prawidłowym ustawianiu. Do wkładek (nie odwrotnie!) należy dobrać obuwie – o odpowiednim rozmiarze (nie może być ani zbyt luźne, ani uciskać stopy), na płaskiej podeszwie, stabilizujące kostkę.

Nieodzownym elementem leczenia płaskostopia u dzieci jest rehabilitacja. Początkowo mały pacjent powinien ćwiczyć pod okiem fizjoterapeuty, a z czasem – regularnie wykonywać te same ćwiczenia w domu. Prawidłowemu wysklepieniu stóp służy np. chodzenie na palcach lub z podkurczonymi palcami, podnoszenie stopami przedmiotów, chodzenie boso po różnych rodzajach podłoża.

Wskazane jest też zachęcanie dziecka do aktywności ruchowych, takich jak taniec, podskoki na palcach czy jazda rowerem z wysoko ustawionym siodełkiem (tak, by dziecko dosięgało pedałów palcami stóp, a nie śródstopiem). Wyżej wymienione ćwiczenia służą wzmocnieniu mięśni stóp i łydek, poprawie ich elastyczności. Najskuteczniejsze są przed 13-14 rokiem życia, bo wówczas kończy się formowanie sklepień stóp. Można stosować je profilaktycznie nawet u najmłodszych dzieci.