Aktualności

Orteza zamiast gipsu – kiedy jest możliwa?

Gips i orteza to metody unieruchomienia określonych obszarów ciała, np. w okresie rekonwalescencji po urazie lub zabiegu operacyjnym. Obydwa znajdują zastosowanie we współczesnej medycynie, choć obecnie coraz częściej wybiera się ortezy. Kiedy orteza skutecznie zastępuje opatrunek gipsowy? Dowiedz się!

Czym jest gips i jakie są wskazania do jego zastosowania? 

Gips to znana od dawna metoda unieruchamiania kończyn, choć można wykonać też np. kołnierz gipsowy stabilizujący kręgosłup szyjny albo specjalny opatrunek gipsowy po urazie szczęki.

Obecnie gips stosuje się najczęściej w przypadku:

• złamań wymagających długotrwałego, dokładnego unieruchomienia,
• zwichnięć i skręceń wymagających bezwzględnego unieruchomienia,
• konieczności stabilizacji kończyny po skomplikowanych zabiegach chirurgicznych,
• pacjentów, którzy nie współpracują z lekarzem, np. osób z demencją.

Opatrunek gipsowy polega na owinięciu obszaru urazu bandażami nasączonymi specjalnym preparatem, który w krótkim czasie zastyga i twardnieje, unieruchamiając nogę czy rękę w pożądanej pozycji. Pacjent nosi gips nieprzerwanie od kilku do nawet kilkunastu tygodni.

Czym są ortezy, jakie są ich rodzaje i kiedy się je stosuje? 

Zamiast gipsu przy złamaniu lub innym urazie lekarz może zastosować nowoczesną ortezę, która, podobnie jak opatrunek gipsowy, ma za zadanie unieruchomić kość, staw, więzadła czy mięśnie w określonej pozycji. Ponadto orteza może służyć ograniczeniu ruchomości określonej struktury, kompresji, zniesieniu dolegliwości bólowych. 

Ze względu na rodzaj materiału, z którego wykonuje się ortezy, można je podzielić na:

• sztywne, powstające najczęściej z włókna węglowego lub szklanego,
• elastyczne, powstające ze specjalnych dzianin lub z neoprenu,
• półsztywne, wykonywane z materiałów obu typów.

Dzięki takiemu zróżnicowaniu ortezy stosuje się zamiast gipsu (np. na złamanej nodze), a także – w zależności od stopnia usztywnienia – w leczeniu wad postawy, w przebiegu chorób reumatycznych czy neurologicznych, a nawet w celach profilaktycznych (noszą je np. narażeni na urazy i przeciążenia sportowcy).

Ortezy są przedmiotami wielorazowego użytku. Można wykonywać je na indywidualne zamówienie lub seryjnie i wówczas, z wykorzystaniem różnych systemów regulacji, dopasować odpowiednio do potrzeb pacjenta.

Porównanie opatrunku gipsowego i ortezy

Gips i orteza służą tym samym celom. Zapobiegają dalszym uszkodzeniom w danym obszarze ciała poprzez jego unieruchomienie. Ich celami są przywracanie sprawności i pomoc w powrocie do zdrowia. Opatrunki gipsowe są bardzo skuteczne, niemniej w wielu sytuacjach odchodzi się od ich stosowania. Nowocześniejsze ortezy zapewniają podobne efekty, a są znacznie wygodniejsze, zwłaszcza przy długim użytkowaniu. 

Wygoda użytkowania

Orteza zamiast gipsu na stopę czy staw łokciowy to rozwiązanie o wiele bardziej funkcjonalne z punktu widzenia pacjenta. Opatrunek gipsowy jest znacznie cięższy niż wykonane z lekkich, a zarazem bardzo wytrzymałych materiałów ortezy. Te ostatnie mniej obciążają kończynę, zapewniając większą mobilność, a także możliwość przyjęcia wygodniejszej pozycji, np. w czasie snu. W większości przypadków można nawet zdejmować ortezę na czas wypoczynku. 

Przez komfort noszenia ortezy rozumie się nie tylko swobodę ruchu, lecz także odczucia, jakie towarzyszą jej użytkowaniu. Całkowicie nieelastyczny, przylegający bezpośrednio do skóry gips może powodować otarcia, odparzenia, dyskomfort termiczny, a nawet zaburzenia krążenia w opatrywanym obszarze. Ortezy wyściełane są przyjemnym dla skóry, hipoalergicznym materiałem, który chroni przed urazami. Stosowane w nich systemy usztywniania to np. komory powietrzne, które dopasowują się do ciała pacjenta, nie powodując nadmiernego ucisku.

Przewiewność i higiena

Lekarze często proponują pacjentom ortezę zamiast szyny gipsowej, ponieważ łatwiej w niej utrzymać higienę i zadbać o stan skóry, co jest niemożliwe przy zastosowaniu gipsu. Ortezy wykonuje się z przewiewnych materiałów. Już sama ich konstrukcja zapewnia odpowiednią cyrkulację powietrza, dzięki czemu skóra nie poci się nadmiernie, nie dochodzi do jej podrażnień. Tymczasem skóra pod gipsem jest narażona na infekcje i dermatozy. Nierzadko pod wpływem wilgoci dochodzi do jej maceracji.

Orteza nie tylko pozwala skórze oddychać. Jako że istnieje możliwość jej czasowego zdjęcia, pacjent może prawidłowo zadbać o higienę i pielęgnację w uszkodzonym obszarze (umyć się, zaaplikować lek czy krem nawilżający skórę). W przypadku gipsu przez wiele tygodni nie ma dostępu do tego obszaru. Utrudniona jest także ogólna higiena ciała, ponieważ opatrunku gipsowego (w odróżnieniu od ortezy) nie wolno zamoczyć.

Możliwości leczenia i rehabilitacji

Kiedy orteza zastępuje opatrunek gipsowy, dostęp do leczonego obszaru zyskują też lekarze czy fizjoterapeuci. To zdecydowanie ułatwia leczenie – pozwala na ocenę postępu terapii, ewentualną korektę jej planu, a także wczesne podjęcie rehabilitacji. Przy ortezie tuż po zagojeniu rany można wdrożyć fizykoterapię (np. laser, krioterapię) i wcześnie rozpocząć np. mobilizację chorej kończyny. 

Z powyższych względów często praktykuje się zmianę gipsu na ortezę na końcowym etapie leczenia. Gips – w odróżnieniu od ortezy – uniemożliwia proces rehabilitacji. Można ją podjąć dopiero po zdjęciu opatrunku. Co więcej, ograniczający mobilność pacjenta gips może powodować osłabienie mięśni i innych struktur w objętych zmianami obszarze, podczas gdy wymaga on usprawniania i wzmacniania.

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, po jakim czasie można zmienić gips na ortezę. Taką decyzję zawsze podejmuje lekarz.

Skuteczność terapii i jej cena

Choć zamiast gipsu przy złamaniu czy zwichnięciu coraz częściej stosuje się ortezy, w wielu sytuacjach opatrunek gipsowy wciąż okazuje się lepszym czy wręcz jedynym rozwiązaniem. Ortezy zwykle są skuteczne w przypadku niegroźnych złamań lub skręceń, przy uszkodzeniu tkanek miękkich (więzadeł, mięśni) czy w okresie rehabilitacji po operacjach ortopedycznych. Gips zakłada się przy poważniejszych urazach, gdy niezbędne jest całkowite usztywnienie, czyli przy złamaniu długich kości (np. kości udowej) lub złamaniu kończyny w kilku miejscach.

Ortezy są dość drogie (choć można się ubiegać o ich refundację z NFZ lub PFRON), zwłaszcza w porównaniu z kosztem założenia opatrunku gipsowego. Właśnie dlatego nie warto dobierać pacjentowi takiego zaopatrzenia ortopedycznego, gdy w miejscu urazu występuje znaczny obrzęk. Wówczas czasowo zabezpiecza się je gipsem i dopiero później – jeśli jest taka możliwość – zastępuje odpowiednio dopasowaną ortezą.

Kiedy można zmienić gips na ortezę?

W niektórych sytuacjach nie ma alternatywy dla zapewniającego skuteczną immobilizację gipsu. Często jednak orteza okazuje się praktyczniejszym, a równie skutecznym rozwiązaniem w porównaniu z ciężkim opatrunkiem gipsowym, który ogranicza mobilność i dostęp do leczonego obszaru. Ostateczną decyzję o wyborze metody unieruchomienia podejmuje lekarz ortopeda po rozważeniu wszystkich czynników, jakie mają znaczenie w przypadku danego pacjenta.